Babsk - gm. Biała Rawska. Usytuowany na niewielkim wzniesieniu parterowy dwór z 1833 r., z piętrowym szerokim ryzalitem w części środkowej, wg projektu architekta Adama Idźkowskiego. Właścicielami majątku Babsk była wówczas rodzina Węgrzyckich. W pobliżu dworu zespół zabudowań gospodarczych: murowany spichlerz z kolumnowym portykiem, wozownia, stajnia i karczma. Na przełomie XIX i XX wieku założono wokół dworu park krajobrazowy. Po I wojnie światowej właścicielami majątku była rodzina Glinków, którzy odnowili dwór, dobudowali gorzelnię i uporządkowali park. W czasie II wojny światowej majątek znalazł się w rękach niemieckich. Po 1945 r. dobra rodziny Glinków przejął resort rolnictwa. Obecnie dwór z zabudowaniami gospodarczymi należy do ponad 500-hektarowego gospodarstwa prywatnego. W parku przydworskim i okolicy liczne dorodne drzewa.
Dwór w Babsku – rys. Pamela Kowalska
Brzozów - gm. Skierniewice. Klasycystyczny dwór wybudowany przed 1819 r. przez Franciszka Liberackiego – właściciela Brzozowa. Ostatnim właścicielem (do II wojny światowej) był Stanisław Sędzikowski. Dwór na rzucie prostokąta, parterowy z mieszkalnym poddaszem i gankiem kolumnowym, zwieńczony trójkątnym szczytem oraz tarasem od tyłu; z boku przybudówka. Rozkład wnętrza dwutraktowy, z holem na osi. Dach naczółkowy. Wokół dworu niewielki park, przebudowany w II poł. XIX wieku. Pozostałości po bramie wjazdowej i alei prowadzącej do dworu. Z dawnego założenia parku zachowało się kilkadziesiąt drzew (kasztanowce, brzozy, klony) oraz system stawów zasilanych niegdyś z pobliskiego cieku.
Dwór w Brzozowie – rys. Kinga Nowak
Celigów - gm. Głuchów. Dwór powstały prawdopodobnie w II poł. XIX w. Była to dawna własność Łuszczewskich i Rogowskich. Jest to bezstylowy, wolnostojący budynek, skomunikowany łącznikiem z oficyną dawnej kuchni. Murowany z cegły. Założony na planie prostokąta, z ryzalitem na elewacji frontowej. Dwustronny, piętrowy, w części parterowy, częściowo podpiwniczony. Dachy dwu- i czterospadowe. Otoczony resztkami starego parku krajobrazowego z cennymi pomnikami przyrody. Za czasów PRL-u we dworze mieściło się biuro spółdzielni produkcyjnej oraz klubo-kawiarnia „Ruchu”. Dziś dwór jest w rękach prywatnych. Zamieszkały, w trakcie remontu.
Dwór w Celigowie – rys. Kinga Nowak
Chojnata – gm. Kowiesy. Murowany dwór o cechach klasycystycznych z II poł. XIX w., na planie prostokąta, parterowy, częściowo podpiwniczony, z mieszkalnym poddaszem, gankiem od frontu i tarasem od strony ogrodu. Dookoła starannie utrzymany park. Zadbany, zamieszkały – gospodarstwo agroturystyczne.
Dwór w Chojnacie – rys. Kinga Nowak
Dębowa Góra - gm. Skierniewice. Dwór w stylu neoklasycystycznym istniejący już w XVIII wieku.; prawdopodobnie pozostała po nim kuchnia dworska z II poł. XVIII w. Na początku XX wieku właścicielem Dębowej Góry była rodzina Kozłowskich. Majątek liczył wówczas 700 ha i znany był z rozwiniętej hodowli bydła i koni. Do II wojny światowej Dębową Górę posiadał Jerzy Ostrowski, a potem jego syn Stanisław. Po wojnie majątek przejął Związek Młodzieży Wiejskiej "Wieś”, potem Gminna Spółdzielnia – „Samopomoc Chłopska”.
Dwór jest obiektem murowanym, podpiwniczonym w części jedno-, w części dwukondygnacyjny. Dach dwu- i czterospadowy o konstrukcji drewnianej, krokwiowo - płatowej, kryty papą. Ściana północna z poziomym boniowaniem. Wejście z portykami. Dwór jest centralnym obiektem założenia parkowego ze stawem, na środku którego znajduje się wyspa. Do dworu oraz zabudowań gospodarczych dawnego folwarku prowadzi dobrze zachowana aleja kasztanowa. Na osi dworu usytuowana jest droga stanowiąca przedłużenie szosy z Ludwikowa do Żelaznej, będąca w pierwotnym założeniu dojazdem do dworu. Obecnie remontowany.
Dwór w Dębowej Górze – rys. Kinga Nowak
Doleck – gm. Nowy Kawęczyn. Na początku XIX w. majątek Doleck (Dolecko) należał do Ignacego Niemirycza. Potem przechodził z rąk do rąk, m. in. należał do Adama Napoleona Horbowskiego. W 1927 r. majątek nabyła poznańska rodzina Głowinkowskich i wystawiła dwór na działce nad rzeką Rawką. Zajmowała się produkcją rolną, prowadziła stawy rybne, olejarnie i gorzelnie. W czasie II wojny światowej istniała tam ważna placówka Armii Krajowej. W 1945 r. majątek przejęty został przez Skarb Państwa. Działki otrzymali bezrolni i małorolni z Dolecka i pobliskiego Orłowa. Dwór do 1973 r. użytkowała szkoła. Obecnie jest własnością prywatną. Zamieszkały.
Dwór w Dolecku – rys. Pamela Kowalska
Głuchów – gm. Głuchów. Dwór wzniesiony w latach 1793-1794 przez niemieckiego generała Leibzigera. W 1934 r. przebudowany. Od 1935 r. siedziba Regionalnego Uniwersytetu Wiejskiego, wchodzącego w skład Towarzystwa Wiejskich Uniwersytetów Regionalnych. Fundusze na ten cel zebrali przyjaciele i współpracownicy Adama Skwarczyńskiego - polityka, działacza niepodległościowego oraz ideologa obozu piłsudczyków. Uniwersytet działa do dziś i zajmuje również inne budynki dawnego folwarku. Budynek dworu położony w głębi niewielkiego ogrodzonego skweru. Zbudowany na planie prostokąta, dwutraktowy z wejściem od północy do sieni z klatką schodową. Bryła zwarta, jednokondygnacyjna, częściowo podpiwniczona, z częściowo mieszkalnym poddaszem, kryta dachem czterospadowym. Od zaplecza znajdują się po dwu stronach wewnętrznego dziedzińca dwie oficyny - wolnostojące budynki mieszkalne, stanowiące pozostałość zespołu dworskiego. Prawdopodobnie były połączone podziemiami z dworem. W latach 1965 - 2012 dwór był siedzibą szkoły rolniczej. Obecnie jest własnością Gminy Głuchów.
Dwór w Głuchowie – rys. Kinga Nowak
Gołyń - gm. Biała Rawska. Obecny dwór wzniesiony w poł. XIX w. staraniem Mieczysława Sułowskiego. Majątek gołyński od XVIII w. wielokrotnie zmieniał właścicieli. Dopiero w roku 1837 wrócił w posiadanie rodziny fundatora dworu. W 20–leciu międzywojennym majątek kilka razy przechodził z rąk do rąk. Po II wojnie światowej we dworze ulokowano szkołę podstawową. Dopiero na początku lat 90. XX w. wrócił do spadkobiercy ostatnich właścicieli.
Dwór w duchu późnego klasycyzmu, o regularnej bryle, murowany z cegły, otynkowany, posadowiony na planie wydłużonego prostokąta, parterowy, podpiwniczony, z mieszkalnym poddaszem, pokryty dachem czterospadowym. Układ wnętrz dwutraktowy, z sienią na osi. Otoczony parkiem krajobrazowym z II poł. XIX w. o pow. ok. 4 ha.
Dwór w Gołyniu – rys. Kinga Nowak
Guzów - gm Wiskitki. Początki Guzowa sięgają XIV w. - pierwsza wzmianka w 1398 r. w dokumencie stwierdzającym, iż książę mazowiecki Siemowit IV nadaje sołtysostwo wsi Piotrowi, dziedzicowi Guzowa i dotychczasowemu opiekunowi dóbr książęcych Wiskitki. W 1765 r. właścicielem dóbr został Andrzej Ogiński. Wzniósł on w Guzowie pierwszy murowany, okazały dwór w stylu późnego Baroku. W 1827 r. posiadłość przejął hrabia Henryk Łubieński, minister sprawiedliwości Królestwa Kongresowego i założyciel położonej nieopodal pierwszej w owym czasie cukrowni. Z powodów malwersacji finansowych w 1856 r. Guzów zlicytowano, a jego nabywcą za sumę 600.000 rubli w srebrze został Feliks Sobański, syn siostry Łubieńskiego. Dzięki jego staraniom posiadłość doprowadzono do dawnej świetności. Pod koniec XIX w. architekt Władysław Hirschel wzniósł w miejscu dworu budowlę wzorowaną na francuskich zamkach znad Loary, z dwiema wieżami, czterokolumnowym portykiem od frontu i tarasem z dwubiegowymi schodami od strony ogrodu. Całość przykryto imponującym wysokim mansardowym dachem krytym blachą i zwieńczonym ażurową pseudoattyką. We wrześniu 1939 r. do Guzowa weszły wojska niemieckie. Wg historyków, w obecności A. Hitlera wydano w pałacu bankiet z okazji podpisania kapitulacji Warszawy. Po dotarciu do Guzowa wojsk sowieckich w 1945 r. pałac został zdewastowany i rozgrabiony. Na mocy dekretu PKWN o reformie rolnej z 6 września 1944 r. majątek upaństwowiono. Pomieszczenia przeznaczono na prywatne mieszkania i biura pracowników pobliskiej cukrowni. Pałac, pozbawiony opieki konserwatorskiej ulegał postępującej dewastacji. Po 1989 roku zespół pałacowo - parkowy w Guzowie powrócił w ręce spadkobierców fortuny Sobańskich. Obecnie w trakcie remontu. Park krajobrazowy przy pałacu zajmuje powierzchnię ponad 15 ha. Znajdują się w nim m.in.: 3 stawy połączone kanałem, wyspa z grotą (na największym stawie), 2 kopce widokowe, fragmenty alei gazonowej obrzeżonej lipami, aleja kasztanowa, szpalery grabowe oraz brama z kordegardą.
Pałac w Guzowie – rys. Kinga Nowak
Halin – gm. Bolimów. Majątek Halin znajdował się w dobrach Woli Szydłowieckiej. W 1907 r. został kupiony od mecenasa Żurakowskiego z Warszawy, przez pochodzącą z Kresów Wschodnich Irmę Miziewicz. Jego spadkobierczynią była córka, Maria Dzierżanowska, potem właścicielem majątku została wnuczka pani Irmy, Maria Róża Dzierżanowska. Obecnie jest w rękach jej spadkobierców. Dokładna data budowy dworu nie jest znana. Jest to budynek drewniany, jednokondygnacyjny z mieszkalnym poddaszem, kryty dachem dwuspadowym. Od południa prostokątny oszklony ganek. W przebudowanych i zrekonstruowanych budynkach w 1999 r., na oryginalnych ścianach i fundamentach znajdują się obecnie pokoje gościnne gospodarstwa agroturystycznego. W 2013 roku nagroda „Złota Grusza” dla najlepszego gospodarstwa agroturystycznego w województwie łódzkim. Murowany budynek gospodarczy ze stajnią, postawiony w latach 1927-1928, gruntownie odremontowany, pełni funkcje mieszkalne. Od bramy wjazdowej prowadzi aleja, niegdyś wysadzana świerkami.
Dwór w Halinie – rys. Kinga Nowak
Kaczew - Leśnictwo Łasieczniki. Dwór myśliwski Radziwiłłów. Stylowy budynek drewniany na fundamencie z brył rudawca. Zbudowany z półbala „modrzeniowego” (przeżywiczona sosna). Parterowy z użytkowym poddaszem i gankiem oraz podcieniami od frontu. Wybudowany przed rokiem 1914 (zapewne pod koniec XIX w.) przez łowczego Szwedo, zajmującego się gospodarką łowiecką oraz organizacją polowań i imprez (pełnił funkcję tzw. kredensu). W czasie I wojny światowej stacjonowali w nim Niemcy, a podczas II wojny światowej – Rosjanie. Po wojnie leśniczówka Lasów Państwowych.
Leśniczówka Kaczew – rys. Kinga Nowak
Kamion – gm. Puszcza Mariańska. Właścicielem Kamiona na przełomie XVIII i XIX wieku był Antoni Protazy Potocki, zwany „Protem” – wielki przedsiębiorca czasów króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Potem majątek odziedziczyła rodzina Górskich. Ryszard Wojciechowski odkupił w 1910 r. część majątku należącą do Marii Józefiny Łuszczewskiej, a w 1918 r. pozostałość od Lewki Libermana oraz Jankiela Szpichlera. W latach 1917-1918 wybudował wg projektu Juliusza Kłosa klasycystyczny, piętrowy pałac na planie prostokąta, z czterokolumnowym portykiem toskańskim od frontu, zwieńczony trójkątnym szczytem i dwoma ryzalitami skrajnymi od ogrodu, pomiędzy którymi znajduje się taras. Po bokach dwie prostokątne przybudówki (prawa piętrowa z tarasem od frontu mieści boczną klatkę schodową). Dach łamany, obecnie pokryty eternitem. Pałac otacza zaniedbany park z pojedynczymi okazałymi drzewami i zaniedbanym stawem. Przez dłuższy czas użytkowany był przez szkołę podstawową. Obecnie w rękach prywatnych. Niezamieszkały.
Pałac w Kamionie – rys. Pamela Kowalska
Kolonia Wola Szydłowiecka – gm. Bolimów, dawniej wieś królewska z folwarkiem na skraju Puszczy Bolimowskiej. Założenie dworskie z XIX w., z parkiem i gorzelnią (już nieistniejącą). Na niewielkim wzniesieniu nad stawem dwór murowany na planie prostokąta, z sienią na osi, piętrowy, podpiwniczony, kryty wysokim, czterospadowym dachem łamanym, prawdopodobnie ok. roku 1928 przebudowany. Dojazd od strony zachodniej aleją kasztanową (ok. 70 m) uzupełnioną nowymi nasadzeniami lipowymi, zakończoną gazonem przed frontem dworu. Dookoła wypielęgnowany park z wieloma gatunkami drzew i krzewów, m. in. jesion wyniosły o obwodzie ok. 3 m i wys. 30 m (pomnik przyrody) i okazała lipa drobnolistna z piękną rozłożystą koroną. Ostatni przedwojenny właściciel – S. Żychliński. Po 1945 r. - szkoła, a po jej likwidacji w 1978 r. – własność Gminy Bolimów. Obecnie w rękach prywatnych. W trakcie remontu.
Dwór w Kolonii Wola Szydłowiecka – rys. Kinga Nowak
Krasnów – gm. Bolimów. Dwór na planie prostokąta, wzniesiony około 1900 r. dla rodziny Twarowskich, utrzymany w stylu klasycystycznym, ceglany, otynkowany, z bonitowaniem w kondygnacji parteru. Bryła nieregularna, częściowo parterowa, częściowo piętrowa. Od frontu, na skraju części piętrowej ryzalit zwieńczony trójkątnym szczytem, od tyłu kryty taras z arkadami zamkniętymi łukiem odcinkowym. Dachy czterospadowe i dwuspadowe kryte blachą. Do 1945 r. własność lekarza Józefa Twarowskiego. Po II wojnie światowej siedziba szkoły rolniczej, następnie dom kultury, ośrodek weterynaryjny, izba porodowa. Od 1976 r. użytkowany przez Zakłady Przemysłu Pończoszniczego „Synteks”. Obecnie ośrodek wczasowy Okręgowego Przedsiębiorstwa Geodezyjno – Kartograficznego w Warszawie. Park przydworski wg projektu Stefana Celichowskiego. Obecnie w parku pawilony wczasowo-rekreacyjne. Wyremontowany, zadbany.
Dwór w Krasnowie – rys. Kinga Nowak
Lisna – gm. Kowiesy. Majątek Lisna na początku XIX w. w rękach rodziny Niemiryczów, potem m. in. Stanisława i Justyny Kierkowskich, a następnie Walerego Smoczyńskiego. W II poł. XIX w. wzniesiono tam na planie wydłużonego prostokąta parterowy, murowany dwór o cechach klasycystycznych i elewacji frontowej ozdobionej gankiem kolumnowym, ze spadzistym dachem (obecnie pokryty eternitem), w części wschodniej przybudówka.
Majątek do roku 1944 w rękach rodziny Glinków. W 1945 r. przejęty przez Skarb Państwa i rozparcelowany. We dworze urządzono szkołę podstawową, funkcjonującą do połowy lat 70. Potem niektóre pomieszczenia zajmowane przez nauczycieli i innych lokatorów. Od 1992 r. w rękach prywatnych. Obecnie niezamieszkały, zaniedbany, niszczejący. Od strony południowej rozległy park z imponującymi wiązami i modrzewiami.
Dwór w Lisnej – rys. Pamela Kowalska
Lisowola – gm. Puszcza Mariańska. Dwór z końca XIX w. z niewielkim parkiem i stawem. Formą architektoniczną nawiązuje do charakteru polskich dworów z przełomu XVIII i XIX wieku. Majątek Lisowola w 1874 r. trafił do rąk Marii Malewskiej, która trzy lata później wyszła za mąż za Gabriela Stankiewicza, ich syn Stanisław był ostatnim właścicielem dóbr. W 1945 r. dwór został przejęty przez Skarb Państwa. Obecnie w rękach prywatnych. Niezamieszkały, bardzo zniszczony.
Dwór w Lisowoli – rys. Pamela Kowalska
Nieborów - Już pod koniec XVI wieku wzniesiono w Nieborowie murowany gotycko – renesansowy dwór - wówczas własność rodu Nieborowskich. W 1694 r. kardynał Michał Stefan Radziejowski kupił od Nieborowskich dobra wraz z dworem i na jego zrębach wzniósł barokowy pałac według projektu architekta Tylmana z Gameren. Kolejnymi właścicielami pałacu byli Towiańscy, Lubomirscy, Łochoccy. Ci ostatni w 1766 r. sprzedali dobra Michałowi Kazimierzowi Ogińskiemu - hetmanowi wielkiemu litewskiemu, który w latach 1766-1768 urządził wnętrza pałacowe w stylu rokokowym. W 1774 r. właścicielem dóbr nieborowskich został książę Michał Hieronim Radziwiłł, późniejszy wojewoda wileński i jeden z najbogatszych magnatów Polski i Litwy. Dla niego warszawski architekt Szymon Bogumił Zug zmodernizował w połowie lat 70. XVIII w. regularny ogród francuski i przebudował w 1784 r. wnętrza pałacu (styl wczesnoklasycystyczny: Gabinet Żółty, Zielony, Sypialnia Wojewody). Po śmierci Michała Hieronima w 1831 r. dobra nieborowskie podupadły, a pałac uległ zaniedbaniu. Przez długie lata spadkobiercy prowadzili spór o ogromną sukcesję po zmarłym. W grę wchodził nie tylko folwark nieborowski, ale także ziemie położone na terenie Cesarstwa Rosyjskiego i Wielkiego Księstwa Poznańskiego. W rezultacie Nieborów od roku 1841 pozostał w rękach syna zmarłego, Michała Gedeona. Jego syn Zygmunt, który odziedziczył pałac, okazał się utracjuszem i wysprzedawał ziemię, lasy oraz majątek. W 1789 r. odstąpił dobra nieborowskie swemu bratankowi, Michałowi Piotrowi Radziwiłłowi. Nowy właściciel podniósł z ruin zaniedbane dobra, uzupełnił uszczuplone wyposażenie wnętrz. Jednak zmarł bezpotomnie w 1903 r., a wdowa po nim sprzedała w trzy lata później dobra nieborowskie wraz z pałacem dalekiemu kuzynowi męża, Januszowi Radziwiłłowi, ordynatowi ołyckiemu.
Janusz Radziwiłł dokonał w latach 1922-1929 przebudowy wnętrz w Nieborowie, m. in. Sali Weneckiej i Palarni (arch. Kazimierz Skórewicz), nadbudowy drugiego piętra (arch. Romuald Gutt) i uczynił z Nieborowa głośną podwarszawską rezydencję, goszczącą dyplomatów i znanych artystów. Cała rodzina Radziwiłłów w lutym 1945 roku została deportowana przez służby NKWD i osadzona w obozie w Krasnogorsku. Dobra nieborowskie zostały przejęte przez Skarb Państwa. W pałacu uczyniono muzeum – filię Muzeum Narodowego w Warszawie. Ówczesny dyrektor Muzeum Narodowego Stanisław Lorentz, zgodnie z wcześniejszym porozumieniem z Radziwiłłem, otoczył opieką pałac nieborowski i utworzył w nim muzeum funkcjonujące do dnia dzisiejszego. Muzeum w Nieborowie wraz z otaczającym je parkiem (strona 61) jest zaliczane do najcenniejszych zabytków Polski.
Pałac w Nieborowie – rys. Kinga Nowak
Nowy Dwór – gm. Nowy Kawęczyn, dawna miejscowość myśliwska książąt mazowieckich. Na przełomie XVIII i XIX w. majątek rodziny Puławskich. Aż do II wojny światowej rezydencja Okęckich. W latach 20. XX w. na miejscu drewnianego dworu postawiono nowy murowany w stylu polskim. Folwark Okęckich należał do wiodących na Mazowszu. W 1926 r. powstał przy nim park w stylu angielskim. Po II wojnie światowej majątek upaństwowiono, a dwór przeznaczono na mieszkania pracowników Państwowego Gospodarstwa Rolnego. Następnie mieściła się w nim szkoła oraz Klub Prasy i Książki „Ruch”. Zdewastowany zabytek w latach 80. przejął Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach i przeprowadził w nim kompleksowy remont, zakończony w 1989 r.. Obecnie cała nieruchomość funkcjonuje jako prywatna Klinika Rehabilitacji. Oprócz dworu i parku należą doń: spichlerz, obora, budynek dawnej pralni, dawna lodownia, kurniki, domki: ogrodnika, rymarza i służby, budynki warsztatowe oraz zabytkowe bramy dworskie. Na tyłach dworu znajdują się rozległe zaniedbane stawy.
Dwór w Nowym Dworze – rys. Kinga Nowak
Olszanka – gm. Puszcza Mariańska. Dwór murowany z 1912r. wg projektu Stefana Popowskiego, z parkiem. Właściciele – rodzina Gallów, posiadająca szwajcarskie koneksje, urządziła w nim po I wojnie światowej pensjonat na zachodnią modłę, dla którego reklamy wydano specjalny folder. Olszanka, w okresie międzywojennym znana miejscowość wypoczynkowa goszcząca artystów, zyskuje miano „Małej Szwajcarii”. Na początku II wojny światowej w pensjonacie kwatera Wehrmachtu, potem gestapo. Od 1941 r. ponownie w rękach rodziny Gallów. Od 1944 r. oddział Szpitala Wolskiego z rannymi powstańcami. Placówka tajnego nauczania. Po wojnie szkoła, a następnie internat miejscowego liceum. Obecnie w rękach prywatnych. Zadbany, otoczony wypielęgnowaną zielenią, zamieszkały.
Dwór w Olszance – rys. Kinga Nowak
Pamiętna – gm. Skierniewice. Dwór wzniesiony w stylu neoklasycystycznym w końcu XIX w. Część zachodnia rozbudowana w latach międzywojennych, część wschodnia pochodzi z końca XX w. Wówczas rozbudowano obiekt, w wyniku czego powstała część poddasza użytkowego z funkcją mieszkalną. Dwór i majątek często zmieniał właścicieli. Obecnie zadbany, stylowy hotel z restauracją.
Dwór w Pamiętnej – rys. Kinga Nowak
Paplin – gm. Kowiesy, na początku XIX w. majątek wchodzący w skład dóbr należących do Antoniego Niemirycza. Neorenesansowy dwór wzniesiony w II poł. XIX w. Od około 1900 r. własność Jadwigi Rafalskiej. W 1913 roku zakupiony przez Henryka i Józefę Zofię Chlipalskich, potem przejęty przez ich syna, Henryka Chlipalskiego. W czasie II wojny światowej lokalny ośrodek tajnego szkolenia Armii Krajowej, miejsce schronienia wielu Polaków i Żydów, szczególnie po klęsce powstania warszawskiego. Po wojnie zaadaptowany na szkołę podstawową, częściowo zamieniony na mieszkania dla nauczycieli. Potem na mieszkania dla pracowników Spółdzielni Kółek Rolniczych, na koniec opanowany przez „dzikich” lokatorów. W roku 2006 wrócił do rąk prawowitych właścicieli. Dziś opuszczony, mocno zaniedbany, podobnie jak otaczający go park ze stawami, na których corocznie para łabędzi wyprowadza udane lęgi.
Dwór w Paplinie – rys. Pamela Kowalska
Prusy – gm. Głuchów. Dwór z początku XIX w., rozbudowany w II poł. XIX w. Majątek Prusy należał do rodziny Pruskich, herbu Prawdzic. Po II wojnie światowej ulokowało się tam Państwowe Gospodarstwo Rolne. Później obiekt przekazano Instytutowi Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach, który utworzył w dawnym majątku Sadowniczy Zakład Doświadczalny. Dziś funkcjonuje on pod nazwą Ośrodka Elitarnego Materiału Szkółkarskiego.
Dwór położony jest w rozległym parku krajobrazowym. Drewniany, tynkowany, założony na planie prostokąta, trzytraktowy, parterowy, z mieszkalnym poddaszem. Fundament drewniany na podłożu kamiennym. Elewacja frontowa 5-osiowa, z drewnianym gankiem. W elewacji tylnej nowa przybudówka. Dach dwuspadowy z naczółkami, kryty wiórem. Wewnątrz zachowany kominek ceglany, tynkowany, z metalowym, ozdobnym paleniskiem oraz nowszy piec kaflowy z wmurowanym kaflem z 1775 r.
Dwór w Prusach – rys. Kinga Nowak
Psary – wieś w gm. Nowy Kawęczyn. Bardzo stare (zapewne X/XI w.) miejsce osiedleńcze w dobrach Książąt Mazowieckich. W XIX w. majątek w rękach rodziny Niemiryczów, potem m. in. Dąbrowskich oraz Moczarskich (XX w.). Od Moczarskich plac i budynek dworski nabył Antoni Chmielak. W czasie I wojny światowej, gdy front ustabilizował się na rzece Rawce, znajdujące się w pobliżu frontu budynki dworskie zostały rozebrane. Pozostała tylko kamienna piwnica. Obecny budynek pochodzi z 1921 r. i jest własnością prawnuka Antoniego. Wokół dworu i ogrodu kwiatowego szpaler starych lip. W głębi posesji stawy rybne i gniazdo bociana białego. Zamieszkały, zadbany. W 2012 r. II nagroda w konkursie „Strażnik Siedlisk Przyrodniczych” ogłoszonym przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi.
Dwór w Psarach – rys. Kinga Nowak
Radziejowice - gm. Radziejowice. Okoliczne ziemie od XV wieku należały do rodziny Radziejowskich, którzy w Radziejowicach wznieśli najstarszą siedzibę rodową. W ich posiadaniu dobra radziejowskie pozostawały do 1705 r. Następnie przejęli je Prażmowscy, po nich Ossolińscy, a od 1782 r. - Krasińscy. Radziejowice odwiedzali liczni goście: dyplomaci i artyści, a wśród nich, m. in. Juliusz Kossak, Henryk Sienkiewicz, Lucjan Rydel, Jarosław Iwaszkiewicz i Józef Chełmoński, mieszkaniec pobliskiej Kuklówki. Podczas II wojny światowej w pałacu mieścił się szpital dla niemieckich żołnierzy. Po wojnie zdewastowany zespół pałacowy gruntownie odremontowano ze środków Ministerstwa Kultury i Sztuki. Od 1965 r. pałac pełni funkcję domu pracy twórczej. Przyjeżdżają tu pisarze, publicyści, aktorzy, filmowcy, muzycy i plastycy. Przez trzydzieści lat stałym rezydentem pałacu był Jerzy Waldorff. Główne zabytki założenia to: pałac, neogotycki „zameczek”, dworek modrzewiowy (str. 45), dworek szwajcarski, dawna kuźnia, park ze stawem. Obok stawu na wyspie znajduje się murowany młyn. Wspomniany „zameczek” to pierwotnie romantyczna ruina, mieszcząca pałacową kuchnię i dwa historyczne apartamenty wyposażone w stylowe meble i obrazy. W pałacu znajduje się muzeum, którego atrakcją jest stała ekspozycja dzieł Józefa Chełmońskiego oraz zbiór pamiątek po nim. Dom pracy twórczej organizuje bankiety i imprezy plenerowe, koncerty muzyki klasycznej lub popularnej.
Pałac w Radziejowicach – rys. Kinga Nowak
Radziejowice - gm. Radziejowice. Dwór o charakterystycznym, typowym dla szlacheckiej siedziby wyglądzie, w stylu klasycystycznym, powstały na przełomie XVIII i XIX w. Pierwotnie drewniany, konstrukcji zrębowej, w szczytach konstrukcji ryglowej. Parterowy, z mieszkalnym poddaszem. Na planie prostokąta, z czterokolumnowym gankiem toskańskim, zwieńczonym schodkowym szczytem, w którym dawniej znajdowało się półkoliste okno. Budynek ten pod koniec XIX wieku rozebrano i zastąpiono nowym, murowanym, oszalowanym drewnem modrzewiowym. Obecnie mieści 12 pokoi hotelowych i nieduży salonik z fortepianem, służący kameralnym spotkaniom.
Dworek modrzewiowy wchodzi w skład rozległego założenia pałacowo-parkowego w Radziejowicach (str. 44).
Dwór w Radziejowicach – rys. Kinga Nowak
Skierniewice – dworek przy ul. Floriana 4 jest obiektem powstałym prawdopodobnie około połowy XIX wieku, choć miejscowa tradycja datuje go na II poł. XVIII w. Parterowy, częściowo podpiwniczony, konstrukcji drewnianej o zwartej bryle, przykryty dwuspadowym dachem. Wnętrze domu, o układzie amfiladowym. Jest to jeden z ostatnich drewnianych budynków w Skierniewicach, których historia związana jest z osobami ważnymi dla kultury polskiej. W tym dworku ostatnie 10 lat swojego życia spędziła Konstancja Gładkowska - pierwsza miłość Fryderyka Chopina. Według przekazów bywał tu też Władysław Reymont w czasach, gdy był pracownikiem Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej. Starsi mieszkańcy pamiętają kwiaciarnię Wandy Weyher, która sprzedawała kwiaty z własnego ogrodu i szklarni znajdujących się na tyłach posesji. Kwiaciarnia wykorzystywana była w okresie II wojny światowej jako centralny punkt rozdziału prasy konspiracyjnej. W domu przy ul. Floriana 4 mieszkał przez wiele lat malarz Stanisław Wąsik, członek Ogólnopolskiej Grupy Artystów Plastyków "Zachęta". Obecnie w dworku mieści się Izba Historii Skierniewic.
Dworek w Skierniewicach – rys. Kinga Nowak
Skierniewice - Pałac Prymasowski w parku został wybudowany z inicjatywy arcybiskupa Wojciecha Baranowskiego w latach 1609-1619 (na miejscu dawnego drewnianego dworu). Około 1762 r. pałac przebudowano wg planów Efraima Schroegera. Około 1872 r. dokonano kolejnej przebudowy wg planów architekta Ippolito Monighettiego. Poszerzono wtedy korpus budynku dodając wieloboczne przybudówki oraz dostawiając do elewacji monumentalny portyk. Obniżono dach i attykę, którą zwieńczono stromym kartuszem. Wg projektów Monighettiego przebudowano wnętrza pałacu na eklektyczne. W latach 60. XX w. przystąpiono do przywrócenia pałacowi cech późnobarokowych, rozebrano portyk i kartusz, zmieniono wygląd elewacji. W XVIII w. pałac był letnią rezydencją prymasów, którzy sprawowali władzę w kraju podczas nieobecności króla lub w okresie bezkrólewia. Odbywały się tu zjazdy biskupów, magnatów i szlachty. W 1795 r. mieszkał w pałacu i przez wiele lat tworzył ostatni z rezydujących w Skierniewicach prymasów, poeta i wybitny pisarz doby Oświecenia Ignacy Krasicki. Po rozbiorach pałac był letnią rezydencją cara Rosji. W 1880 r. w pałacu odbyło się spotkanie trzech cesarzy, którego celem było utrwalenie rozbiorów Polski. Po I wojnie światowej w pałacu umieszczono Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. W 1964 r. powstał tu Instytut Warzywnictwa, którego głównym obiektem jest pałac prymasowski.
Pałac w Skierniewicach – rys. Kinga Nowak
Sokule – gm. Wiskitki. Wg obecnych właścicieli nazwa ta pochodzi od brzozy („sokoły”), z której pozyskuje się sok brzozowy zwany oskołą. Od 1794 r. dwór figurował w spisie dóbr królewskich Województwa Rawskiego jako „dwór modrzewiowy kryty gontami”. Przez wiele lat funkcjonował jako dom rządcy majątku sokulskiego w kluczu dóbr guzowskich. Jak głosi legenda w dworze podobno nocował Napoleon Bonaparte. Obiekt parterowy, z mansardami od strony ogrodu i dwoma wolimi oczkami od frontu. Obecnie odnowiony i otynkowany, kryty wiórem drewnianym, zamieszkały, zadbany. Dookoła park lipowo – grabowo – wiązowo - jesionowy. Wykorzystywany w produkcjach filmowych: jako dwór Krępa w „Nocach i dniach” oraz w serialu telewizyjnym „Ranczo” jako „dwór Lucy”.
Dwór w Sokulu – rys. Kinga Nowak
Strobów – gm. Skierniewice. Pałac zbudowano w 1907 r. na rzucie prostokąta, z kolumnowym portykiem od zachodu i dwoma ryzalitami skrajnymi. Bryła pałacu dwukondygnacyjna, w części zachodniej jednokondygnacyjna, częściowo podpiwniczona, z mieszkalnym poddaszem, kryta dachem dwuspadowym. Do II wojny światowej posiadłość Władysława Strakacza, z pochodzenia Czecha, właściciela browaru w Skierniewicach, znanego obywatela miasta, społecznika i naczelnika straży ogniowej. Po wojnie, w wyniku reformy rolnej, majątek został rozparcelowany. W pałacu utworzono Schronisko dla Sierot Wojennych, obecnie Dom Dziecka.
Pałac w Strobowie – rys. Kinga Nowak
Suliszew – gm. Nowy Kawęczyn. Parterowy, murowany dwór z końca XIX w. z resztką parku. Do niedawna zamieszkały, w części użytkowany jako wiejski ośrodek zdrowia. Obecnie w rękach prywatnych. Zaniedbany.
Dwór w Suliszewie – rys. Kinga Nowak
Trzcianna – wieś w gm. Nowy Kawęczyn, niegdyś „gniazdo” starego rodu Vrszowców lub Vereszowców-Rawiczów Trzcińskich. Dwór na planie prostokąta, z ok. 1820 r., parterowy, murowany z cegły na kamiennej podmurówce, podpiwniczony z mieszkalnym poddaszem. Elewację frontową zdobi wgłębny portyk toskański, zwieńczony trójkątnym szczytem. Od strony ogrodu - drugi portyk – sześciokolumnowy, toskański (jedyny na Mazowszu dwór z podcieniami). Układ wnętrz dwutraktowy, z sienią i holem na osi. Prostokątne okna zawarte w otworach zamkniętych łukiem koszowym. Otoczony cennym parkiem krajobrazowym z licznymi okazami drzew: imponującymi cisami, bukami i alejami kasztanowymi (pomniki przyrody). W głębi las olszowy z kompleksem stawów. Po II wojnie światowej własność prywatna. W 1980 r. zakupiony przez bibliofila-arystokratę z zamiarem przerobienia na muzeum, niestety niezrealizowanym. Ponownie odsprzedany w 2000 r.. Wyremontowany z wielką starannością. Zamieszkały.
Dwór w Trzciannie – rys. Kinga Nowak
Turowa Wola – gm. Kowiesy. Dwór wzniesiony na przeł. XVIII i XIX w. w stylu klasycystycznym, murowany i otynkowany, otoczony pozostałościami parku krajobrazowego. Turowa Wola była siedzibą wielu familii: początkowo Chojnackich. W latach 30. XIX w. – w posiadaniu Walentego Popławskiego, potem Józefa Nikodema, jego syna. Kolejnymi właścicielami byli: Franciszek Jackowski, rodzina Drozdowskich, bracia Modlińscy, a okresie okupacji Lucjan Karwowski. Obecnie w rękach prywatnych. Zamieszkały, zadbany, otoczony wypielęgnowanym ogrodem (strona 63). Wykorzystywany w produkcjach filmowych: „Nad Niemnem”, „Pan Tadeusz” , „Panna z mokrą głową”, „Panny i wdowy”.
Dwór w Turowej Woli – rys. Kinga Nowak
Wędrogów – gm. Kowiesy. Dwór z 1809 r., w stylu neoklasycystycznym, położony na wzgórzu; w przydworskim parku płynie rzeka Chojnatka. Murowany, wybudowany na planie prostokąta z ryzalitem. Pierwotnym właścicielem dworu był Myszczyński, od 1922 r. do 1930 r. – Jadwiga Glinkówna. Ostatnim właścicielem był Smolański, który mieszkał w nim do 1944 r. Po wojnie dobra zostały rozparcelowane. Dwór w Wędrogowie użytkowany był w latach 1959-1992 r. przez szkołę podstawową, a w okresie wakacyjnym służył jako ośrodek kolonijny. Obecnie jest własnością prywatną, w części zamieszkały.
Dwór w Wędrogowie – rys. Kinga Nowak
Wilkowice – gm. Rawa Mazowiecka. Neoklasycystyczny dwór zbudowany ok. 1850 r. dla Leonarda Wilskiego. Pierwotnie obejmował tylko dzisiejszą siedmioosiową część środkową z ryzalitem zwieńczonym trójkątnym szczytem oraz dwukolumnowym portykiem, utrzymującym taras na piętrze. W okresie międzywojennym ok. 1925 r. Tytus Jerzy Wilski (syn Ignacego, wnuk Leonarda) rozbudował dwór, który do końca II wojny światowej pozostał w rękach rodziny Wilskich. Po wojnie we dworze mieściła się szkoła podstawowa, poczta oraz biblioteka. Potem, opuszczony, ulegał dewastacji. Dziś zespół dworsko-parkowy w Wilkowicach będący własnością prywatną, remontowany, zmienia diametralnie swój wygląd. W obecnym kształcie składa się z części parterowej z mieszkalnym poddaszem oraz czteroosiowej części piętrowej. Pod całym budynkiem znajdują się wysokie piwnice z łukowym sklepieniem. Urozmaiceniem części parterowej jest piętrowy ryzalit zwieńczony trójkątnym szczytem, zdobiony dwukolumnowym portykiem z tarasem. Dwór otoczony jest wypielęgnowanym parkiem (strona 64).
Dwór w Wilkowicach – rys. Kinga Nowak
Wola Pękoszewska – gm. Kowiesy, wieś z dworem z 1823 roku, wybudowanym dla Franciszka Górskiego, przebudowanym i rozbudowanym przed 1930 r.. Budowla o charakterze klasycystycznym, ceglana, na planie prostokąta, dwutraktowa z sienią na osi. Powiększona o ryzalit portyku oraz piętrową podbudówkę od strony południowej. Podpiwniczona, parterowa, z mieszkalnym poddaszem. W elewacji frontowej 4-kolumnowy portyk joński zwieńczony attyką, z napisem:
„Ja, Panie, niechaj mieszkam w tym gnieździe ojczystym
A ty mię zdrowiem opatrz i sumieniem czystym”.
Dachy wielospadowe. W sieni drewniana klatka schodowa z ozdobną balustradą oraz okrągły piec kaflowy. Majątek, z przynależącym do dworu spichlerzem, oborą, parnikiem (obecnie zamieszkiwanym przez rolników) i gorzelnią, z 1911 r., przechodził z pokolenia na pokolenie w rodzie Górskich, herbu Boża Wola. Miejsce pobytu licznych gości, między innymi Henryka Sienkiewicza, Leona Wyczółkowskiego, Józefa Rapackiego, Józefa Mehoffera i spotkań towarzyskich z zaprzyjaźnionymi Okęckimi z Babska i Krasińskimi z Radziejowic, jak również twórczości artystycznej mieszkającego w Kulkówce Józefa Chełmońskiego (w latach 1895-1914 powstały tu obrazy: Orka, Przed figurą, Burza). Choć dwór w czasie okupacji zajęty był w znacznej części przez żandarmerię niemiecką, w piwnicach znajdował się magazyn broni Armii Krajowej. Po wojnie majątek znacjonalizowany, w latach 1955-2005 służący jako szkoła podstawowa. Od 2006 roku w rękach spadkobierców prawowitych właścicieli. Wokół dworu stary park z cennymi okazami drzew, m. in. dorodnymi lipami.
Dwór w Woli Pękoszewskiej – rys. Kinga Nowak
Wycześniak – gm. Puszcza Mariańska. Do 1895 r. folwark Wycześniak należał do majątku Kamion. Powstał wówczas dwór, który wraz z folwarkiem za zadłużenie w Towarzystwie Kredytowym Ziemskim został sprzedany na licytacji. W XX w. od rodziny Kaweckich majątek nabył Stefan Wojciech Żerański, który w 1933 r. wybudował nowe budynki gospodarcze, wyremontował i rozbudował budynek mieszkalny i założył istniejący do dziś cenny park. W 1945 roku majątek liczący 75 ha został rozparcelowany. Budynki i teren częściowo przejęła Centrala Rolniczej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”. Obecnie budynek dworski wraz z pozostałościami po folwarku należy do Zakładu Pielęgnacyjno - Opiekuńczego. Na tyłach parku, przy spiętrzeniu na stawie, budyneczek dawnej elektrowni wodnej.
Dwór w Wycześniaku – rys. Kinga Nowak
Żelazna, gm. Skierniewice. Stara miejscowość, wzmiankowana w dokumentach z 1334 r. jako wieś Zhelazna przy dworze księcia Ziemowita. Na początku XVI w. wieś należała do Prandoty, wojewody rawskiego. W 1609 r. Żelazna był własnością Trzcińskich. Obecny dwór został wzniesiony w końcu XIX w. dla Aleksandra Newlin-Mazarakiego. Do roku 1945 majątek był w posiadaniu jego syna Aleksandra juniora, ostatniego prezesa Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego. Dziś należy do Dyrekcji Zakładu Doświadczalnego Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.
Dwór w stylu neorenesansowym. Jest to budynek murowany z cegły, otynkowany, wzniesiony na planie nieregularnym, parterowy, w części piętrowy. Położony na wzniesieniu, z widokiem na stawy (od strony południowej). Pośrodku największego stawu wyspa z figurką Matki Boskiej, ustawionej ku pamięci powstania styczniowego w 1863 r. Prawdopodobnie w dalekiej przeszłości na wyspie było małe założenia obronne, na co wskazują badania archeologiczne.
Dwór w Żelaznej – rys. Kinga Nowak
Oprac.: Magdalena Bieniek – pracownik Oddziału Terenowego Bolimowskiego Parku Krajobrazowego
Rzuty poziome parteru: dwór w Turowej Woli i dwór w Babsku, rys. Kinga Nowak
Rzuty poziome parteru: dwór w Woli Pękoszewskiej i dwór w Krasnowie, rys. Kinga Nowak
