Przyroda

Klauzula informacyjna dot. przetwarzania danych osobowych na podstawie obowiązku prawnego ciążącego na administratorze. Szczegółowe informacje znajdują się w zakładce: Polityka prywatności.

Według pełnego podziału geobotanicznego Szafera Pawłowskiego (1972) Spalski Park Krajobrazowy znajduje się w obrębie: obszaru: - Euro-Syberyjskiego, prowincji: - Środkowo-Europejskiej, podprowincji: - Niżowo-Wyżynnej, w dziale: - Bałtyckim, poddziale: - Pasa Wyżyn Środkowych, w krainie: Północnych Wysoczyzn Brzeżnych, okręgu: - Łódzko – Piotrkowskim i Radomsko-Kozienickim.

Roślinność leśna 

Na terenie Spalskiego Parku Krajobrazowego stwierdzono dotychczas 13 zespołów leśnych i zaroślowych, a ponadto szereg zbiorowisk zastępczych i postaci degeneracyjnych w różnych formach i fazach odkształcenia.Dominującym typem ekosystemów na terenie Spalskiego Parku Krajobrazowego są ekosystemy leśne, które obejmują 65% powierzchni Parku. Lasy Spalskie były i są niewątpliwie najcenniejszym kompleksem leśnym byłej Puszczy Pilickiej, dlatego też te rozległe i bogate w zwierzynę lasy, były często nazywane zwyczajnie Puszczą Spalską. Jeszcze na początku ubiegłego stulecia Puszcza Pilicka znajdowała się w środku największego kompleksu puszczańskiego w Polsce Środkowej. Była ona niezwykle ważnym łącznikiem pomiędzy Puszczą Bolimowską - od północy, Puszczą Łódzką - od północnego zachodu oraz Lasami Włoszczowsko - Opoczyńskimi i Puszczą Świętokrzyską - od wschodu i południowego wschodu. Puszcza Pilicka pełniła, i częściowo pełni nadal, rolę najcenniejszego w Polsce Środkowej refugium flory i fauny leśnej. Jej istnienie jest gwarantem zachowania naturalnej różnorodności biotopów, biocenoz i gatunków.Krajobraz puszczański prezentują przede wszystkim następujące obiekty: 
- lasy dębowe (lub z dominacją dębów) w okolicach Konewki i Spały, 
- lasy jesionowo - olszowe i olszowe bagienne w uroczysku Ciebłowice, nad Pilicą w rejonie Spały i koło Żądłowic, 
- stare, nawet 200-letnie drzewostany sosnowe i sosnowo - dębowe w uroczysku Konewka i w okolicach Spały.

Roślinność nieleśna

Duża różnorodność i bogactwo fitocenotyczne zbiorowisk nieleśnych jest uwarunkowane zróżnicowaniem troficznym i wilgotnościowym siedlisk, przepływającą przez teren Parku rzeką Pilicą, czynnikami antropogenicznymi. Ekosystemy łąkowe występują w dolinie Pilicy (w obszarze terasy zalewowej) i mniejszych cieków, rzadziej w śródpolnych obniżeniach terenu. Do cennych, choć niewielkich powierzchniowo, nieleśnych zbiorowisk należą murawy napiaskowe. Są to zbiorowiska półnaturalne, zasiedlające skąpożywne i bezwodne piaski aluwialne, wydmowe lub sandrowe w dolinie Pilicy w obrębie terasy zalewowej, na piaszczystych wyniesieniach terasy w sąsiedztwie koryta rzeki oraz na piaszczystych krawędziach doliny. Tworzą je głównie wąskolistne, kseromorficzne trawy czasem z udziałem niskich kwitnących bylin. Obecnie jest to zanikający typ ekosystemów np. w okolicy Grotowic i Inowłodza. Murawy napiaskowe są interesującym i barwnym elementem krajobrazu Parku, wpływając na jego różnorodność. Pełnią również ważne funkcje biologiczne chroniąc przed erozją wodną i powietrzną, uruchamiają procesy biologiczne. Zbiorowiska muraw podlegają gwałtownym, naturalnym przemianom dlatego tak ważna jest ich ochrona. Warunkiem zachowania zbiorowisk z roślinnością nieleśną jest powstrzymanie naturalnego procesu sukcesji prowadzącej do powstawania zbiorowisk leśnych w miejscu muraw.

Rośliny naczyniowe. Siedliska i stanowiska roślin zagrożonych, chronionych i rzadko występujących.

Liczbę roślin naczyniowych występujących na terenie Parku można oszacować na ponad 800. Na szczególną uwagę zasługują rośliny chronione oraz te, które w Polsce Środkowej mają nieliczne stanowiska, lub w obrębie Parku nie występują zbyt często.
Głównymi ostojami interesujących składników flory są fitocenozy leśne. Dużą różnorodnością i udziałem licznej grupy roślin rzadkich i zagrożonych cechują się lasy o charakterze ciepłolubnym. W dąbrowach świetlistych i grądach wysokich w rejonie Konewki i na zboczach o wystawie południowej w okolicy Spały odnotowano m.in. orlika pospolitego Aquilegia vulgaris, naparstnicę zwyczajną Digitalis grandiflora, miodownika melisowatego Melittis melissophyllum, pięciornika białego Potentilla alba, ciemiężyka białokwiatowego Vincetoxicum hirudinaria i wiele innych. Wiele z tych cennych stanowisk jest zagrożonych postępującym procesem spontanicznej regeneracji grądów i dośd powszechnej eutrofizacji siedlisk przejawiającej się znacznym rozwojem warstwy podszytu i drugiego piętra drzewostanów zacieniających dno lasu. Liczne stanowiska cennych gatunków leśnych stwierdzono również w fitocenozach grądowych. Rezerwaty przyrody Spała i Konewka oraz ich otoczenie wraz z puszczańskimi lasami, starodrzewami dębowymi są ostoją m.in. kokoryczy pełnej Corydalis solida, lilii złotogłów Lilium martagon, kopytnika pospolitego Asarum europaeum, wawrzynka wilczełyko Daphne mezereum, zachyłki oszczepowatej Phegopteris connectilis, cienistki trójkątnej Gymnocarpium dryopteris i in. Ważnymi ostojami florystycznymi są także dolinki śródleśnych strumieni. Na cienistych zboczach, przy wysiękach i źródliskach liczne stanowiska mają m.in. widłak jałowcowaty Lycopodium annotinum, paprotka zwyczajna Polypodium vulgare, skrzyp zimowy Equisetum hiemale, bluszcz pospolity Hedera helix czy barwinek pospolity Vinca minor. W lasach higrofilnych występują nerecznica grzebieniasta Dryopteris cristata, czartawa drobna Circaea alpina, bniec czerwony Melandrium rubrum i in. Jednym z centrów różnorodności florystycznej w Spalskim Parku Krajobrazowym są również otwarte, nieleśne fragmenty doliny Pilicy i mniejszych cieków. Szczególnie miejsca występowania ekstensywnie użytkowanych łąk trzęślicowych i świeżych, starorzecza, torfowiska przejściowe oraz fitocenozy muraw ciepłolubnych. W dolinach stwierdzono występowanie m.in.: goździka pysznego Dianthus superbus, czarcikęsa łąkowego Succisa pratensis, selernicy żyłkowanej Cnidium dubium, bobrka trójlistkowego Menyanthes trifoliata, grążela żółtego Nuphar luteum, lepnicy wąskopłatowej Silene otites, tymotki Boehmera Phleum phleoides i in.

Spośród roślin objętych ochroną gatunkową (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin(Dz.U. 2014 poz. 1409) na terenie Parku występują:

Stanowiska gatunków ściśle chronionych

Nr

Nazwa

łacińska

Nazwa

polska

Występowanie (nazwa

kompleksu lub uroczyska)

1.

Lilium martagon

Lilia złotogłów

Dąbrowa Konewka

lasy wokół Oś. Hod. Żubrów

Lasy koło Glinnika, Lasy

między Konewką w Wielką Wolą

Lasy wokół Królowej Woli

Otulina rezerwatu Spała

2.

Drosera rotundifolia

Rosiczka

okrągłolistna

Obrzeża doliny rzeki Gać

3.

Dianthus superbus

Goździk pyszny

Puszczańskie lasy i bagna

4.

Arcttostaphylos uva-ursi

Mącznica

lekarska

Obrzeża doliny rzeki Gać,

Obrzeża doliny Studzianki,

Teofilów

5.

Iris sibirica

Kosaciec

syberyjski

Błota Brudzewickie –

obecnie nie potwierdzony

6.

Succisella inflexa

Czarcikęsik Kluka

Rez. Jeleń

7.

Dactylorhiza fuchsii

Kukułka Fuchsa

Ciebłowice Duże, Spała

8.

Polemonium caeruleum

Wielosił błękitny

Błota Brudzewickie

9.

Epipactis palustris

Kruszczyk błotny

Dolina Gaci

Stanowiska gatunków częściowo chronionych

Nr

Nazwa

łacińska

Nazwa

polska

Występowanie (nazwa

kompleksu lub uroczyska)

1.

Aquilegia vulgaris

Orlik pospolity

Konewka, Teofilów

2.

Actaea europaea

Pluskiwca europejska

Spała

3.

Chimaphila umbellata

Pomocnik

baldaszkowy

Uroczysko Żądłowice

Lasy k. Inowłodza, Ponikły

4.

Dactylorhiza majalis

Kukułka

szerokolistna

(storczyk)

Otulina rezerwatu Jeleń

Otulina Oś. Hod. Żubrów

Kresy Serwituty

5.

Daphne mezereum

Wawrzynek

wilczełyko

Dąbrowa Konewka

Ciebłowickie Łąki, Łęgi

jesionowe, Puszczańskie

lasy i bagna (fragment

doliny Pilicy z przyległymi

ekosystemami leśnymi),

Rejon rezerwatu Sługocice,

Otulina rezerwatu Jeleń,

Okolice Oś. Hod. Żubrów,

obrzeża doliny Gaci - zbiornik

"Wojcieszek" i "Szczurek",

Lasy w dolinie Słomianki,

Lasy w dolinie Giełzówki,

Obrzeża doliny Ceteńki,

Lasy koło Glinnika, Lasy

między Konewką a Wielka Wolą

6.

Menyanthes trifoliata

Bobrek trójlistkowy

Dolina Gaci, Ciebłowice Małe,

Spała, dolina Słomianki

7.

Ranunculus lingua

Jaskier wielki

Dolina Gaci, Ciebłowice Małe,

Inowłódz

8.

Epipactis helleborine

Kruszczyk

szerokolistny

Ciebłowickie Łąki

Puszczańskie lasy i bagna

Otulina rezerwatu Jeleń

Uroczysko Żądłowice

Teofilów, Stara Wieś

Starorzecze doliny Pilicy

9.

Digitalis grandiflora

Naparstnica zwyczajna

Dąbrowa Konewka

Otulina Oś. Hod. Żubrów

Lasy między Konewką a Wielką

Wolą, Otulina rezerwatu Spała

Lasy wokół Brzustowa

10.

Platanthera chlorantha

Podkolan zielonawy

Rez. Konewka

11.

Dactylorhiza incarnata

Kukułka krwista

Spała, Ciebłowice Duże

12.

Listera ovata

Listera jajowata

Obrzeża doliny rzeki Gać

Ciebłowickie Łąki

Otulina rezerwatu Jeleń

Otulina Oś. Hod. Żubrów

13.

Lycopodium annotinum

(paprotniki)

Widłak

jałowcowaty

Obrzeżad doliny rzeki Gać

Dąbrowa Konewka

Otulina rezerwatu Jeleń

Okolice i lasy wokół Oś. Hod.

Żubrów, Lasy w dolinie

Słomianki. Lasy w dolinie

Giełzówki, Obrzeż doliny

Ceteńki, Uroczysko Żądłowice

Kresy Serwituty

Obrzeża doliny Strugi

Lasy k. Małej Woli i Zawad

Lasy w okolicy Ciebłowic Dużych

14.

Lycopodium clavatum

(paprotniki)

Widłak

goździsty

Obrzeża doliny rzeki Gać

Otulina rezerwatu Jeleń

Otulina Oś. Hod. Żubrów

Lasy wokół Oś. Hod. Żubrów

Lasy w dolinie Słomianki

Lasy w dolinie Giełzówki

Uroczysko Żądłowice

Lasy k. Małej Woli i Zawad

Lasy na północ od Antoniowa

15.

Diphasiastrum

complanatum

(paprotniki)

Widlicz (widłak)

spłaszczony

"Pustynia Inowłodzka" - na 

południe od Inowłodza

Obrzeża doliny Słomianki

i Giełzówki

16.

Nuphar luteum

Grążel żółty

Starorzecze Pilicy pod Łągiem

Grotowice "Zakątek"

Wólka Kuligowska

Gapinin, Spała, Ciebłowice

Małe, Inowłódz, Teofilów,

Fryszerka, stawy rybne nad

Ceteńką, zbiorniki zaporowe

nad Gacią

17.

Nymphaea candida

Grzybienie północne

Starorzecze we Fryszerce

oczko wodne k. Jelenia

starorzecze Pilicy pod Spałą

oczko wodne pod Brzegiem

Ciebłowice Małe

Dolina Słomianki

18.

Platanthera bifolia

Podkolan biały

Rez. Jeleń

19.

Ledum palustre

Bagno zwyczajne

Obrzeża doliny rzeki Gać

Otulina rezerwatu Jeleń

Okolice Kresów Sewwituty

Dolina Ceteńki, Lasy na południe

od Ciebłowic Dużych

20.

Helichrysum

arenarium

Kocanki pisakowe

Uroczysko Żądłowice

Obrzeża doliny Studzianki

Wśród roślin występujących na terenie SpPK znajdują się dwie rośliny zagrożone w skali kraju i figurujące na czerwonej liście roślin zagrożonych w Polsce:

  1. Succisella inflexa - czarcikęsik Kluka
  2. Dryopteris crisatata - narecznica grzebieniasta

Flora segetalna

Flora segetalna Spalskiego Parku krajobrazowego i jego otuliny jest bogata. Stwierdzono występowanie 257 taksonów roślin naczyniowych. Spośród tych gatunków 53 taksony należą do zagrożonych wymarciem. Jeden z tych gatunków Ornithogalum umbellatum, podlega ochronie ścisłej.

Zasadniczy zrąb flory segetalnej Parku stanowią gatunki eurytopowe, które występują pospolicie na całym terenie badań i wielu siedliskach. Cechy wyróżniające nadają florze parku gatunki bardzo rzadkie i rzadkie, wśród których przeważają gatunki stenotopowe, przywiązane do szczególnych siedlisk i rosnące na nielicznych rozproszonych stanowiskach, np Fumaria vailantii - dymnica drobnokwiatowa, Stachys annua - czyściec roczny, Geranium columbinum - bodziszek gołębi, Polycnemum arvene - chrząstowiec polny,Filago arvensis - nicennica polna, Hypericum humifusum - dziurawiec rozesłany, Centunculus minimus - lniczka mała, Jancus capitatus - sit główkowaty.

Flora segetalna SpPK składa się z roślin o różnym charakterze geograficznym. Spośród gatunków o kresach zasięgowych na szczególna uwagę zasługuja gatunki, których stanowiska na badanym terenie położone sa na lub przy granicach ich północno-wschodniego zasięgów, do których należą: Aphanes microkarpa - skrętek drobnoowocowy, Radiola linoides - lenek stoziarn, Centunculus minimus - niedospiałe kmaleńki, Zasadniczy trzon flory segetalnej na terenie Parku stanowią gatunki elementu holarktycznego. Gatunki subatlantydzkie wystepują stosunkowo rzadko. Należą do nich przede wszystkim rośliny piaszczysk, np Peplis portula - bebłek błotny, Hypericum humi fusum - dziurawiec rozesłany, Janus capitatus - sit główkowaty. Najmniej liczną grupę elementu holarktycznego stanowią gatunki pontyjskie, np Echium vulgare - żmijowiec zwyczajny. Element irano-turański reprezentują m.in. Atriplex patulum - łoboda rozłożysta.

Grzyby

Na terenie Spalskiego Parku Krajobrazowego stwierdzono 360 gatunków grzybów makroskopowych, w tym 5 gatunków objeęych ochrona prawną oraz 52 gatunki znajdujące się na czerwonej liście grzybów wieloowocnikowych zagrożonych w Polsce.

Bogactwo grzybów jest odbiciem różnorodności siedliskowej terenu oraz pokrywającej go szaty rośinnej. Wpływ na skład gatunkowy grzybów maja gatunki drzew, które są dla nich partnerami mikoryzowymi oraz substratami dla saprofitów.

Najliczniej na ternie Parku występują grzyby związane z sosną. Są to takie gatunki jak: Lactarius rufus - mleczaj rudy, Suillus luteus -maślak zwyczajny i Gyromitra esculenta - piestrznica kasztanowata. Licznie występują tez gatunki związane z brzozą: Lactarius torminorus - Mleczaj wełnianka, Leccinum scabrum - koźlarz babka, oraz rozkładający drewno Piptorus betulinus - porek brzozowy. Nielicznych już okazom jodły towarzyszą hericium abietinum - soplówka jodłowa i Phellinum hartigii - czyreń jodłowy.

Spośród gatunków objętych ścisłą ochroną gatunkową na terenie Spalskiego Parku Krajobrazowego stwierdzono nastepujące gatunki: Hericium coraloides - soplówka jodłowa, Morchella esculenta -smardz jadalny, Mutinus caninus - mądziak psi, Phallus impudicus - sromotnik bezwstydny, Sparessis crispa - szmaciak gałęzisty. Najbardziej zagrożona spośród wymienionych gatunków jest soplówka jodłowa. Jej istnienie związane jest z drewnem jodłowym, które intensywnie rozkłada, przez co wymaga systematycznego zasilenia w nowe zasoby jodłowego substratu. Gdy go zabraknie soplówka również zniknie.

Porosty (grzyby zlichenizowane)

Bardzo silnej eksterminacji ulegają tzw. rośliny niższe, z których wiele spełnia niezmiernie istotną funkcje w przyrodzie. Wyginęło i zagrożonych jest blisko 40% gatunków porostów. Zjawisko to wskazuje na gwałtowne zaburzenia i niekorzystne dla żywych organizmów przemiany całego środowiska przyrodniczego.

W Spalskim Parku Krajobrazowym porosty są ciągle stałym i bardzo istotnym składnikiem szaty roślinnej, co dobrze świadczy o biologicznych składnikach środowiska przyrodniczego, a zwłaszcza o lasach. SpPK jest w Polsce Środkowej wybitnym ośrodkiem kumulacji epifitów i epiksylitów leśnych.

Dotychczas stwierdzono 215 gatunków porostów. najcenniejszym składnikiem są epifity charakterystyczne dla starych puszczańskich lasów. W Parku takie gatunki skupione są przede wszystkim w rezerwacie Spała i Konewka, gdzie rosną na starych dębach i grabach. Wiele z tych gatunków jest zagrożonych w skali kraju wyginięciem i znajduje się na czerwonej liście porostów zagrożonych w Polsce. Obecność tych taksonów na terenie Parku - obecnie chronionym daje szansę ich trwania w czasie i utrzymania dzięki temu wysokiego poziomu różnorodności biologicznej na poziomie gatunkowym.

Wśród porostów naziemnych, nadrzewnych i naskalnych maja swoje stanowiska gatunki znajdujące się pod ochroną ścisłą. Jeden z taksonów objęty jest ochroną częściową Cetraria islandica - płucnica islandzka. Wszystkim tym gatunkom należy zapewnić ich trwanie i rozwój.

W ciągu ostatnich dwudziestu lat pewna pula ważnych epifitycznych gatunków roślin zginęła ze Spalskigo Parku Krajobrazowego. Największą stratą dla Parku jest zniszczenie w 1995r. stanowiska chronionego Lobaria pulmonaria - granicznika płucnika. Było to jedyne stanowisko w Polsce Środkowej tego gatunku rosnące na dębach w rezerwacie Konewka, które zostały wycięte.

Mszaki

Flora mszaków Spalskiego parku krajobraowego liczy 61 gatunków, w tym 7 wątrobowców i 54 mchy. Do najważniejszych należą: Cephalozia connivens, Lopholea bidentata, Riccia fluitans, Drepanocladus vernicosus - sierpowiec błyszczący, Aluacomnium palustre - mochwian błotny, Sphagnum fallax - torfowiec itd.