Lipa – rodzaj drzew z rodziny lipowatych, który obejmuje ponad 30 gatunków. Wśród rodzimych gatunków lip wyróżniamy lipę drobnolistną (Tilia cordata) i lipę szerokolistną (Tilia platyphyllos). Lipy są potężnymi, długowiecznymi drzewami, żyjącymi ponad 200, a czasem nawet 300 lat. Lipa szerokolistna dorasta do wysokości nawet 40 m, l. drobnolistna osiąga 30 m. U obu rozwija się szeroka, kulista i rozgałęziona korona. Kora u młodych drzew jest gładka, z wiekiem podłużnie spękana. Liście są pojedyncze, o charakterystycznym sercowatym kształcie. Lipa należy do drzew silnie nektaryzujących, masowo oblatywanych przez pszczoły. Jej kwiaty charakteryzuje silny i miodowy aromat. Drzewa te nie są wymagające pod względem dostępu do słońca. Dają sobie radę w miejscach półcienistych, jak i nasłonecznionych, choć preferują gleby żyzne i dobrze przepuszczalne, tolerują także słabsze. Lipy najlepiej sadzić na podłożu obojętnym, na glebach z pH=7.
Surowce pozyskiwane z lipy:
Kwiatostan lipy – Inflorescentia Tiliae
Kwiatostany pozyskujemy z dwóch gatunków: lipy drobnolistnej i lipy szerokolistnej. Najlepiej zbierać je w początkowej fazie kwitnienia podczas suchej pogody. Najlepiej na naturalnych stanowiskach, z dala od ulic i innych miejsc będących źródłem zanieczyszczeń. Zebrane kwiatostany suszy się w zacienionym, przewiewnym miejscu. Lipa ma silne właściwości napotne, moczopędne, działa także rozkurczowo, pobudza wydzielanie soków trawiennych, a także zwiększa przepływ żółci do dwunastnicy. Napary z kwiatów lipy możemy stosować przy przeziębieniach z objawami gorączki, nieżytu dróg oddechowych, ponadto przy nieżycie żołądka i jelit, jako środek łagodzący podrażnienia i spazmolityczny. Dodatek syropu z malin i miodu do naparu lipowego wzmaga jego działanie przeciwgorączkowe. Lipę można bezpiecznie podawać dzieciom.
Napar z kwiatów lipy w kosmetyce jest używany jako środek przeciwzapalny, antyseptyczny, nawilżający i osłaniający, szczególnie przydatny w pielęgnowaniu i leczeniu skóry suchej, podrażnionej, z wypryskami. Poprzez zwiększanie uwodnienia skóry podnosi elastyczność i sprężystość skóry, zmniejsza łojotok i hamuje proces pękania i łuszczenia naskórka. Napar lipowy działa wybielająco na cerę. Płukanki w naparze lipowym zmniejszają suchość włosów, hamują powstawanie łupieżu suchego i zwiększają wytrzymałość włosów na uszkodzenia mechaniczne. Napar ten zmniejsza również świąd skóry.
Owoc lipy – Fructus Tiliae
Owce lipy to kuliste orzeszki. Owoce te zebrane zanim dojrzają, gdy są jeszcze zielone, po roztarciu z niewielką ilością przegotowanej wody na papkę mogą być stosowane w leczeniu stanów zapalnych gardła, przełyku, żołądka i jelit. Ponadto stosuje się je jako środek przeciwkaszlowy i pobudzający regenerację nabłonków przewodu pokarmowego. Roztarte niedojrzałe owoce lipy na mleku lub wodzie to dobry środek odżywczy, usuwający zgagę i łagodzący objawy choroby wrzodowej. W połączeniu z lukrecją przyspiesza gojenie owrzodzeń przewodu pokarmowego. Owoce lipy roztarte z lukrecją (1:1) i spożywane łyżkami leczą uporczywy kaszel, ból gardła i chrypkę. Owoce te w połączeniu z babką płesznik, prawoślazem, czarną malwą lub ślazem to bezpieczny środek dla noworodków i niemowląt przeciwko zaparciom, a także kolkom obstrukcyjnym, przeciwko kaszlowi oraz dla łagodzenia podrażnień skóry i błon śluzowych (nieżyty górnych dróg oddechowych i przewodu pokarmowego).
Lipa w kulturze
Lipa jest jedną z najważniejszych roślin w kulturze Słowian. Miesiąc lipiec zawdzięcza nazwę właśnie kwitnieniu lip. Uznawana jest za narodową roślinę Czechów (pojawia się na fladze prezydenckiej), Słowaków, Słoweńców (nieoficjalna waluta Słowenii z lat 1989–1990), Serbów Łużyckich (m.in. w logo organizacji Domowina). W Chorwacji zdawkowa jednostka monetarna nosi nazwę lipa. Liść lipowy był także w okresie międzywojennym symbolem polskiej mniejszości w Niemczech używanym przez Związek Polaków w Niemczech. W latach 1924–1939 był elementem znaku młodzieży polskiej w Niemczech.
Lipa była opisywana przez wielu poetów i pisarzy. Najbardziej znana jest fraszka „Na lipę” autorstwa Jana Kochanowskiego. Juliusz Słowacki w swej „Podróży na Wschód”, myśląc z tęsknotą o Polsce, wyznaje: „Lubiłem lipę, co nad sławnym Janem”. Maria Konopnicka, znakomita znawczyni chłopskich obyczajów pisała: „Kołysz mi się, kołysz, kołysko lipowa! Niechaj cię, Jasieńku, Pan Jezus zachowa!”. Ślady uwielbienia lipy przetrwały do dziś w nazwach niektórych miejscowości – Święta Lipa, Świętolipie, Święte Lipy, a wieś Święta Lipka (na granicy Warmii i Mazur, nad jeziorem Dejnowo) jeszcze długo po przyjęciu chrześcijaństwa słynęła jako przybytek pogańskich bogów. Dawni Słowianie wierzyli, że lipa ochrania przed piorunami, a dotknięcie jej pnia uzdrawia. W mitologii rzymskiej drzewo to poświęcone było bogini Wenus.
Materiały źródłowe:
- Bachofer M., Mayer J. 2007: Spotkania z przyrodą – Drzewa. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa
- Kujawska M., Łuczaj Ł., Sosnowska J., Klepacki P. 2016: Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych – Słownik Adama Fischera. Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław
- Piasecka K., Pogorzelska W. 2021: Dary natury dla zdrowia i urody. Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Łódzkiego, Łódź
- Witkowska-Żuk L. 2013: Flora Polski: Rośliny leśne. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa
- https://rozanski.li/397/kwiat-lipy-flos-inflorescentia-tiliae-w-fitoterapii/
- https://rozanski.li/3216/owoc-lipy-fructus-tiliae-w-praktycznej-fitoterapii-i-kosmetyce-pielegnacyjnej/
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Lipa
- https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/fraszki-ksiegi-wtore-na-lipe-gosciu-siadz-pod-mym-lisciem-a-.html
Tekst i zdjęcia: Mateusz Starnowski
