Prof. Tadeusz Seweryn 1894–1975, legionista, naukowiec, historyk, etnograf, artysta…

Podczas wieloletnich badań terenowych na terenach naszych Łódzkich Parków Krajobrazowych – a w szczególności w Sulejowskim i Spalskim Parku Krajobrazowym spotkałem się we wspomnieniach mieszkańców z postacią prof. Tadeusza Seweryna. Wspomnienia te „ożywili” mi pracownicy naszych muzeów regionalnych w Tomaszowie i Opocznie oraz regionaliści. Warto kilka słów o tym „człowieku renesansu” – żołnierzu i naukowcu - związanym na wiele lat z naszym regionem przedstawić.

Tadeusz Seweryn ps. „Białowąs", "Boryna", "Socha", "Maksymilian Kulesza” urodził się 21 sierpnia 1894 roku w Żabnie koło Dąbrowy Tarnowskiej. W 1906 roku ukończył szkołę powszechną w Jeleśni. Następnie uczył się w gimnazjum w Nowym Sączu i Krakowie - gdzie zdał maturę w 1913 roku. Dalej podjął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. W tym czasie aktywnie działał w Związku Strzeleckim i w wielu innych organizacjach niepodległościowych. Wraz z wybuchem pierwszej wojny światowej jako członek Strzelca wstąpił do tworzących się Legionów Polskich - walczył jako szeregowiec I Brygady. Ze względów na zły stan zdrowia został zwolniony ze służby, mimo to w 1916 roku ponownie wstąpił do Legionów. Od początku 1917 roku pracował w Archiwum Legionów. Po odmowie przysięgi legionowej – aresztowany. Wkrótce otrzymał przydział na front włoski, po czym zbiegł do „kongresówki” i zatrzymał się w Janowie Lubelskim pod przybranym nazwiskiem „Maksymilian Kulesza” - uczył tam rysunku, historii i geografii w Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego. W tym okresie należał do Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). W listopadzie 1918 roku rozbrajał ze swymi uczniami garnizon niemiecki w Janowie. Jako ochotnik wziął udział w wojnie 1920 roku – walcząc w lubelskim i na Podlasiu. W 1920 roku jako zdemobilizowany legionista (w stopniu kapitana) przybył do Tomaszowa Mazowieckiego gdzie objął posadę nauczyciela historii w Państwowym Seminarium Nauczycielskim im. Tadeusza Reytana. Aby podreperować swój skromny budżet, Seweryn podjął również pracę nauczyciela w czteroklasowej prywatnej pensji Emilii Kuroszówny w Tomaszowie. Już w pierwszych miesiącach pobytu w Tomaszowie Mazowieckim Tadeusz Seweryn włączył się aktywnie w życie miasta i regionu – wygłaszał odczyty, referaty i pogadanki dla wielu organizacji i kół społecznych. Stworzył zespół teatralny przy kinie „Odeon” gdzie sam reżyserował, grał i zapowiadał sztuki. Był również aktywnym działaczem i zawodnikiem klubu piłkarskiego „Pilica” w Tomaszowie. Przy seminarium nauczycielskim zorganizował w 1924 roku Koło Krajoznawcze Młodzieży – członkowie tego koła pod opieką i kierunkiem „mistrza” rozwijali swoją działalność – inwentaryzowali spuściznę i folklor ludowy, pozyskiwali z terenu eksponaty etnograficzne, w miarę zdolności wykonywali dokumentację rysunkową sztuki ludowej z tomaszowskiego, piotrkowskiego, opoczyńskiego i rawskiego regionu. W 1927 roku Koło zdobyło pierwszą nagrodę w ogólnopolskim konkursie zorganizowanym przez Polskie Towarzystwo Ludoznawcze – pracą „Zamki drewniane przy drzwiach”. W 1927 roku Tadeusz Seweryn zorganizował w Tomaszowie oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego do którego „wciągnął” wielu znanych tomaszowian. Na jednym z zebrań Towarzystwa w 1927 roku Tadeusz Seweryn wystąpił z projektem założenia w Tomaszowie Muzeum Regionalnego. Projekt ten spotkał się z szeroką akceptacją społeczną tomaszowian. Pierwsze zręby tej placówki w realizacji przypadły T. Sewerynowi, a w szczególności dział etnograficzny, gdzie pierwsze eksponaty pochodziły ze zbiorów Koła Krajoznawczego Młodzieży. Seweryn mieszkając w Tomaszowie Mazowieckim podejmował liczne badania ludoznawcze na terenie Powiatów: Opoczyńskiego, Tomaszowskiego, Rawskiego i Piotrkowskiego – docierał do wsi gdzie miał wielu uczniów i znajomych nauczycieli. W pracy był perfekcjonistą – dbał o najmniejsze szczegóły a do tego wykonywał świetne rysunki i szkice z natury. Do ważnych jego prac z tego okresu pochodzą: „Hafty opoczyńskie”, „Chrystus Frasobliwy” oraz „ Z żywym kurkiem po dyngusie”. Również cenną pozycją w jego bibligrafii jest szkic monograficzny „Historia powstania i rozwoju m. Tomaszowa Mazowieckiego” – z okazji oddania do użytku nowo wybudowanego magistratu w Tomaszowie Mazowieckim. Pracując w Tomaszowie Seweryn utrzymywał ścisłe kontakty z Polską Akademią Umiejętności w Krakowie, Muzeum Etnograficznym na Wawelu, pisywał do „Orlego Lotu”, „Ludu” i wielu regionalnych gazet. W 1926 roku został członkiem Komisji Etnograficznej Polskiej Akademii Umiejętności. W 1928 roku z jego inicjatywy i projektu powstał w Tomaszowie Pomnik Poległych Legionistów - pomnik w czasie okupacji został z rozkazu niemieckich władz rozebrany i zniszczony, nowy pomnik „Poległym Legionistom Piłsudskiego – Towarzysze Broni”, nawiązujący do oryginału, odsłonięto uroczyście na rondzie przy SP Nr 3 w Święto Niepodległości 11 listopada 2001 roku -na cokole pomnika umieszczono szereg tablic upamiętniających nazwiska legionistów oraz żołnierzy walk o Polskę w latach 1918-21, którzy wyruszyli na wojnę z Tomaszowa Mazowieckiego. W 1929 roku Tadeusz Seweryn na stałe przeprowadził się do Krakowa i podjął pracę w I Państwowym Gimnazjum Im B. Nowodworskiego jako nauczyciel rysunków. W tym samym czasie pracował w Muzeum Etnograficznym w Krakowie. W 1930 roku uzyskał stopień doktora na podstawie rozprawy „Pokucka majolika ludowa”. Poza pracą naukowca-etnografa Tadeusz Seweryn udzielał się w zrzeszeniach artystycznych, należał m.in. do Cechu Artystów Plastyków "Jednoróg" - malował obrazy olejne, akwarele i ciął drzeworyty - prace były wystawiane w wielu miastach Polski. Po śmierci Seweryna Udzieli objął stanowisko dyrektora Muzeum Etnograficznego w Krakowie i kierował nim do 1965 roku (poza okresem okupacji). W 1939 roku uzyskał habilitację na Uniwersytecie Poznańskim u Eugeniusza Frankowskiego, w 1954 roku został mianowany profesorem nadzwyczajnym. Podczas II wojny światowej działał w Związku Walki Zbrojnej. W latach 1945–1975 opublikował 151 tekstów, m.in. na temat ikonografii świętych, architektury sakralnej, grafiki ludowej, wycinanek, ubiorów ludowych i teorii sztuki ludowej – w wielu tych pracach powoływał się na swoje badania ludoznawcze z regionu łódzkiego. Tadeusz Seweryn zmarł w Krakowie 17 stycznia 1975 roku i został pochowany na cmentarzu Rakowickim.